Gotyk w świeckim budownictwie Krakowa

Gotyk jest ostatnim stylem epoki średniowiecza. Jego ojczyzną jest Francja, pojawił się w XII wieku, a rozprzestrzenił w wieku XIII. Jedynym krajem, który oparł się gotykowi, były Włochy - mocno zakorzenione w stylu klasycznym. Włoski artysta Giorgio Vasari (uczeń Michała Anioła) w XVI wieku poddał krytyce styl gotycki i jego opinia utrzymywała się przez całe wieki. Dopiero w epoce romantyzmu odkryto piękno gotyku. Przyczynił się do tego Wiktor Hugo, który akcje swoich powieści umiejscawiał w katedrach średniowiecznych.

W gotyku budowano z cegły; występuje pęd w górę, strzelistość; pojawiają się filary, sklepienia, wysokie okna o kształcie lancetowatym zakończone ostrymi łukami, coraz bardziej zdobione portale wiodące do wnętrza budynku, okna zdobione witrażami. Elementy konstrukcyjne stają się zdobieniami: filary, sklepienia. Coraz częściej pojawia się rzeźba - początkowo głównie w budownictwie sakralnym, ale potem częściej w zamkach głównie warownych. W stylu gotyckim budowano wiele budowli świeckich: ratusze, uniwersytety, mury obronne, baszty.

W Krakowie gotyk pojawił się w drugiej połowie XIII wieku. Był to okres rozbicia dzielnicowego. Od czasów króla Władysława Łokietka zaczęła się powolna odbudowa państwa polskiego. Pod koniec XV wieku w samym Krakowie było więcej budowli murowanych niż w całym królestwie.

Za panowania Łokietka na wzgórzu wawelskim powstało kilka budynków; pozostała z nich wieża Łokietkowa. która obecnie jest rdzeniem Kurzej Stopki zdobionej tarczami z herbami Jagiellonów. Za panowania Kazimierza Wielkiego dokonano przebudowy zamku wawelskiego - budynki zostały zgrupowane wokół dziedzińca.

Kurza Stopka, której rdzeniem jest Wieża Łokietkowa

Kolejnym przykładem stylu gotyckiego w architekturze świeckiej jest Collegium Iuridicum znajdujące się przy placu św. Magdaleny; wcześniej była to średniowieczna hala przeznaczona do celów handlowych. Na początku XV wieku została odkupiona dla Uniwersytetu Jagiellońskiego. Najlepiej zachował się z czasów średniowiecza narożny budynek przy ul. Kanoniczej - choć, jak twierdzą specjaliści, dokonano w nim pewnych zmian od czasów epoki średniowiecza.

Collegium Iuridicum - najlepiej zachowana z epoki średniowiecza
 jest część z czerwonej cegły

Przy ul. Grodzkiej 32 znajduje się najstarsze zachowane godło w Krakowie. Kamienica nazywana była: Podelwie.  Godło przedstawia lwicę karmiącą swoje małe. Był tu kiedyś warsztat kamieniarzy pochodzących z Pragi.

Jednym z najwspanialszych przykładów stylu gotyckiego w architekturze świeckiej Krakowa jest Collegium Maius, które zostało opisane przeze mnie w oddzielnym wpisie na tym blogu.

Dziedziniec Collegium Maius

Fragment portalu gotyckiego zdobiącego wejście do biblioteki

Kolejnym przykładem są Sukiennice. Aby zachęcić kupców do przybywania do Krakowa, trzeba było im zapewnić dobre warunki do przechowywania towaru. Handel suknem był wówczas bardzo rozpowszechniony; powstawały specjalne hale, w których handlowano wyłącznie suknem. Dla tego celu powstały Sukiennice w drugiej połowie XIII wieku. Początkowo były to rzędy kramów, które z czasem zadaszono. Za króla Kazimierza Wielkiego powstał wielki gmach murowany. Do pożaru w drugiej połowie XVI wieku Sukiennice pozostały w gotyckim stylu; odbudowane jednak zostały w stylu renesansowym. Elementy budynku z czerwoną cegłą to pozostałość stylu gotyckiego.

Sukiennice

Ratusz jest budowlą reprezentacyjną miasta, siedzibą burmistrza. Pierwsze zapiski na temat krakowskiego ratusza pochodzą z 1316 roku. Późniejszą rozbudową ratusza zajmował się mistrz Jan z Torunia. Najwspanialszym pomieszczeniem w ratuszu była Izba Pańska; tu nowo koronowany król przebierał się w stosowne szaty, po czym spotykał się z krakowskimi mieszczanami. W ratuszu miały siedzibę również sądy ławnicze. W podziemiach znajdowało się więzienie i izba tortur (narzędzia tortur z ratusza można oglądać w Domu Matejki). Na dziedzińcu znajdował się pień katowski. Wieża ratusza miała swojego trębacza. W latach 1817-20 zniszczony ratusz został rozebrany.

Wieża ratuszowa

Makieta ratusza na Rynku Głównym

Przy ul. Szpitalnej znajduje się typowa gotycka kamienica - Kamienica Jaroszowska z I ćwierci XV wieku. W podziemiach znajdują się najstarsze fragmenty; fasada z cegły - ciemniejsza cegła to zembrówka; portal gotycki. Obecnie kamienica należy do zakonu duchaczek.

Dom pod Krzyżem pochodzi z XV wieku. Gotycki budynek został zbudowany przez zakon duchaków. W XV wieku siostry duchaczki prowadziły w tym budynku przytułek dla najbiedniejszych chorych. Nazwa ulicy Szpitalnej pochodzi od szpitala prowadzonego przez zakon duchaków.

Kolejnym wspaniałym przykładem stylu gotyckiego w budownictwie świeckim Krakowa są mury obronne. Powstawały na przestrzeni kilku wieków - od XIII do XVII wieku. Budowane były z kamienia wapiennego. Przed murem głównym znajdował się podmurek. Fosa była zasilana wodą z Rudawy. Baszty były co 50 metrów. W 15 wieku istniało 17 baszt, przed zburzeniem – 47. Obecnie zachowały się trzy baszty: Pasamoników, Ciesielska, Stolarzy. Brama Floriańska jest jedyną bramą, która przetrwała. Była najważniejszą bramą; nazywana Porta gloriae – tędy wjeżdżali przyszli królowie oraz dostojni goście. Połączona była szyją z Barbakanem. Obecnie jest nakryta barokowym hełmem, co jest efektem późniejszej przebudowy.