Jan Matejko

Jego dokładna data urodzin nie jest znana; urodził się między czerwcem a lipcem 1838 roku jako dziewiąte z jedenastu dzieci. Ojciec Franciszek był Czechem o nazwisku Matiejka (był nauczycielem muzyki), a matka Joanna pochodziła z rodziny Rossbergów z Saksonii (pochodzenia ewangelickiego); jej ojciec był siodlarzem. Rodzice wzięli ślub w Krakowie w kościele św. Krzyża; tu też był chrzczony Jan Matejko. Mieszkali przy ul. Floriańskiej 44.

W młodym wieku stracił matkę; dzieckiem zajmowała się siostra matki. Ojciec był bardzo surowy w sprawach wychowania i nie chciał się zgodzić na naukę malarstwa. Jan chodził do szkoły podstawowej przy kościele św. Barbary, a potem do gimnazjum św. Anny. Niestety nie był dobrym uczniem; nie dostał promocji do trzeciej klasy i całkowicie zakończył naukę. W rodzinie zauważono jego talent malarski, jednak ojciec nie chciał się zgodzić na naukę malarstwa. Za namową starszego brata ojciec jednak zgodził się na umieszczenie go w charakterze ucznia w pracowni malarskiej Stattlera przy ul. Kopernika. Był bardzo niski, wątłego zdrowia, dlatego też nie wziął udziału w powstaniu styczniowym. Dwaj jego bracia walczyli, a jeden z nich zginął w powstaniu.

Ożenił się z Teodorą z Giebułtowskich; długo o nią zabiegał, była piękną kobietą. Ślub wzięli w kościele Karmelitów na Piasku i zamieszkali przy ul. Krupniczej zaraz za Bagatelą. Mieli pięcioro dzieci, jedna z córek zmarła krótko po urodzeniu; wszystkie urodziły się na ul. Krupniczej. Były to dwie dziewczynki: Helena i Beata oraz dwóch synów: Tadeusz i Jerzy. Później przeprowadzili się na ul. Floriańską 44; była to kamienica po jego rodzicach, którą odkupił od rodziny; nazywana też jest „Pod Trzema Gębami (Pyskami)”; tę nazwę jednoznacznie kojarzono z żoną mistrza. Niestety opinia o żonie Teodorze nie jest dobra; może dlatego m.in., że w złym świetle opisywał ją sekretarz Matejki Gorzkowski, który jej bardzo nie lubił. Była ona chora psychicznie, przebywała nawet z tego powodu w szpitalu. Ich małżeństwo uchodzi za nieudane, choć było w nim wiele dobrych chwil, jak np. wyjazd do Wenecji. Matejko namalował kilka portretów żony, np. w stroju ślubnym. Na obrazie „Zygmunt August z Barbarą Radziwiłłówną” zamieścił portret swój i żony.
Poniżej Dom pod Trzema Pyskami, w którym Matejko spędził dzieciństwo; potem mieszkał tu ze swoją rodziną.

Dworek w Krzesławicach kupił za honorarium otrzymane za kolejne dzieło.



Poniżej dworek Jana Matejki w Krzesławicach.

Jego mistrzem był Kornel Stattler, malarz historyczny, u którego pobierał nauki.

Matejko był bardzo ceniony przez Krakowian, dlatego Plac Matejki został tak nazwany jeszcze za jego życia. W 1873 roku został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych, która jeszcze za jego życia została nazwana Akademią. Był konserwatywnym dyrektorem, kładł duży nacisk na historyzm. Był przeciwnikiem malowania pejzaży. Krąży nawet anegdota na ten temat: Matejko jako dyrektor często chodził po pracowniach studentów; jeden ze studentów namalował drogę, drzewo. Gdzie tu historyzm? - pyta Matejko. To droga do Ojcowa, którą uciekał Łokietek – odparł uczeń.

Matejko był perfekcjonistą, miał szkicowniki, podobnie jak później jego uczeń Wyspiański. Malował upadki Polski i tryumfy, żeby pokazać rodakom, że Polska potrafiła wydźwignąć się z upadków. Obrazy malował w Akademii, Sukiennicach i w innych miejscach, ponieważ w domu miał małą pracownię. Namalował około 320 obrazów olejnych, w tym portrety. Był tytanem pracy. Obrazem, który zaistniał jako pierwszy było „Kazanie Skargi”. Za swoje zasługi otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Hołd pruski

Ważnym miejscem jest Kościół Mariacki, który władze miasta postanowiły odnowić. Matejko wziął udział w konkursie, jednak władze miasta sceptycznie traktowały Matejkę, który był przecież malarzem historycznym. Jednak kiedy oświadczył, że za darmo wykona polichromię kościoła, władze się zgodziły. Polichromia nawiązuje do wezwania kościoła NMP: anioły, tęcza, niebo z gwiazdami – płatkami śniegu, herby mieszczan. Jego uczniowie potem wzorowali się na nim, podejmując się podobnych prac. Tetmajer wykonał polichromię w katedrze wawelskiej, Wyspiański u Franciszkanów.

Na Wawelu znajduje się srebrna tablica – pomniejszona kopia obrazu „Jan III Sobieski pod Wiedniem”. Matejko miał np. koncepcje witraży na Wawelu, które nie zostały nigdy zrealizowane.

W Watykanie znajduje się jego obraz „Jan III Sobieski po bitwie pod Wiedniem”, który podarował ówczesnemu papieżowi, aby przypomnieć, jak ważną rolę w historii odegrali Polacy.

Ważne wydarzenie jest związane z placem św. Ducha. Pod koniec XIX wieku władze miasta postanowiły zbudować nowy teatr; długo zastanawiano się nad miejscem nowego teatru. Wybrano podupadłe budynki zakonu duchaków; uważano, że to jest dobre miejsce. Matejko, który był już wtedy uznanym malarzem, prosił, żeby zachować te zabudowania, pisał listy do władz miasta. Jednak w 1887 roku zaczęto burzyć zabudowania. Matejko zaofiarował się ratować kościół św. Ducha i odbudować go własnym sumptem; planował stworzyć w nim pracownię. Władze miasta nie chciały przeciwstawić się Matejce – uznanemu artyście wprost, dlatego kościół został zburzony potajemnie w nocy.

Matejko obraził się na władze miejskie, oddał honorowe obywatelstwo. Jednak w październiku 1893 pojawił się na otwarciu Teatru Słowackiego; było to jego ostatnie publiczne wystąpienie, ponieważ 1 listopada tego samego roku zmarł na chorobę wrzodową.

Pogrzeb odbył się 7 listopada, była to wielka uroczystość na Rynku. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Nie chciał być pochowany na Skałce, ponieważ tam został pochowany Ignacy Kraszewski, a Matejko za życia był z nim w wielkim sporze. W ostateczności został pochowany na Cmentarzu Rakowickim - na rozstaju dróg (takie było jego życzenie).

7 listopada 1893 roku, zaraz po Jego śmierci, założono komitet, który wykupił kamienicę Matejki od rodziny i stworzył w niej muzeum upamiętniające wielkiego artystę.