Pałac Wodzickich w Kościelnikach i grobowiec na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Pierwsze zapiski o Kościelnikach pochodzą z XIV wieku. Już Jan Długosz  pisał w kronikach o dużym i bogatym folwarku rycerskim należącym do rodziny Odrowążów. Od początku XVII wieku Kościelniki znalazły się w posiadaniu Stanisława Lubomirskiego, który ze skromnego szlachcica stał się właścicielem około 900 wsi. Wzniósł on obwodowe mury obronne w oparciu o istniejący budynek zameczku, wraz z kazamatami, budynkiem bramnym i kaplicą.

Pałac w Kościelnikach to przykład klasycznego pałacu na fortecy (palazo in fortece). Jest to nowy typ fortyfikacji oparty o nasypy ziemne. Skarpa otaczająca pałac jest wzmocniona murem.

W 1697 roku Stefan Morstin został właścicielem Kościelnik i to on rozpoczął budowę pałacu pośrodku zastanej fortalicji na przełomie XVII i XVIII wieku. W parku został założony tarasowy ogród włoski, zbudowano wschodnią oficynę. Projektantem pałacu i oficyny wschodniej był słynny architekt dworu saskiego, Włoch Józef Piola. Prace wykończeniowe trwały do 1726 roku.
Rezydencja stanowi unikatowe w Małopolsce założenie entre cour et jardin, oparte na osiowej, symetrycznej kompozycji z pałacem pośrodku, z budynkiem bramnym i dwiema oficynami od północy oraz kaplicą i oranżerią od południa.

Od 1773 roku do końca II wojny światowej Kościelniki, z krótką przerwą, należały do rodziny Wodzickich, dawniej jednej z najzamożniejszych na ziemi krakowskiej, która rozbudowywała i upiększała pałac, otoczony tarasowymi ogrodami z kanałami wodnymi i sadzawkami, altanami, oranżerią, kaplicą, oficynami.



Znajdujący się tu niegdyś regularny barokowy ogród został zgodnie z modą przekształcony w ogród w stylu angielskim.

W XIX wieku bardzo modny był w architekturze styl klasycystyczny i właśnie elementy tego stylu Eliasz Wodzicki wprowadził do pałacu.

W 1787 roku Eliasz Wodzicki, starosta krakowski przyjmował tu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego; odbyła się uroczysta uczta; król spotkał się z mieszkającą tu przez kilkanaście lat siostrą Izabelą Branicką - wdową po Janie Klemensie Branickim. 
W sobotę 16 czerwca 1787 król Stanisław August Poniatowski opuścił Kościelniki. 
Kilka lat później Eliasz Wodzicki postanowił uczcić to wydarzenie pomnikiem króla z fontanną. Jednak, jak głosiła legenda, właśnie w tym miejscu miało się znajdować złoto; jakiś poszukiwacz złota zniszczył pomnik, aby odnaleźć ten skarb. A szkoda, ponieważ był to jedyny pomnik w Polsce poświęcony królowi Stanisławowi Poniatowskiemu.

Wodziccy byli bardzo liczącą się rodziną; bez ich zgody Tadeusz Kościuszko nie mógł rozpocząć powstania.

Franciszek Matejko – ojciec Jana Matejki, pracował tu jako guwerner, nauczyciel muzyki. Do swojej babci przyjeżdżał tu przyszły twórca teatru narodowego Wojciech Bogusławski.

Po upadku Powstania Warszawskiego w 1944 roku Wodziccy udostępnili pałac uchodźcom. Zorganizowano tu szpital dla rannych i chorych powstańców przywiezionych z Warszawy.

Pałac został zniszczony przez Armię Czerwoną w czasie wyzwolenia. Zostały rozebrane i zniszczone stare zabudowania dworskie.
W 1945 roku majątek został odebrany Wodzickim i zaczął niszczeć. Pod koniec lat 90. XX wieku, całkowicie zrujnowany, powrócił w ręce spadkobierców.

Obecnie właścicielami pałacu są państwo Weiss-Nowina Konopka (spowinowaceni z ostatnimi właścicielami), których zamiarem jest ożywienie i odnowienie tego miejsca. Obecni właściciele przywrócili dawne stawy dworskie.

O herbie Leliwa

Wodzicki – polski herb szlachecki z nobilitacji, odmiana herbu Leliwa.

W polu błękitnym półksiężyc złoty rogami do góry obrócony, nad nim sześciopromienna gwiazda złota. W klejnocie pół lwa wyskakującego z korony do góry w prawą stronę, z ogonem zadartym, w prawej łapie przedniej trzymającego lekko nachylone berło zwieńczone lilią.

Według heraldyka Jerzego Dunina-Borkowskiego herb nadany rodzinie mieszczańskiej krakowskiej 12 lutego 1676 (mieli być przyjęci do herbu Leliwa przez Prokopa Jana z Granowa Granowskiego).

Niesiecki podaje informację, że herb nadany został Wawrzeńcowi i Maciejowi Wodzickim za zasługi w wojnie z Turcją.

Herb Wodzickich - Leliwa

Wrzesień 2014
Byłam tu z wycieczką organizowaną przez Muzeum Historyczne Krakowa w ramach corocznej imprezy "Zajrzyj do Huty". Kościelniki są częścią dzielnicy Krakowa - Nowej Huty. Oglądaliśmy pałac, a właściwie tylko jego dach, spoza ogrodzenia, ponieważ nie jest on udostępniony do zwiedzania. Powodem jest bezpieczeństwo renowacji, remontu. Podobno można się umówić indywidualnie z właścicielami na zwiedzanie.

Jeszcze trzy lata temu można było wejść (w ramach takiej samej wycieczki - Pałace i dworki Nowej Huty) na teren pałacu i z tego czasu pochodzą powyższe zdjęcia. Być może nie będzie można oglądać tego miejsca przez kilka lat.
Oto zdjęcia zrobione spoza ogrodzenia:

Rodzinny grobowiec Wodzickich
Rodzinny grobowiec Wodzickich znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Jako pierwszy w tym miejscu spoczął Józef, syn Eliasza. Grobowiec ufundowała żona Petronela Jabłonowska oraz dzieci: Aleksander, Henryk i Kazimierz.
Został zaprojektowany  przez Jana Nepomucena Galti, syna Leonarda Galti, rzeźbiarza włoskiego, sprowadzonego do Polski przez Stanisława Augusta Poniatowskiego do fabryki marmuru w Dębniku koło Krakowa. Pomnik Wodzickich powstał w 1847 roku. Jest to rodzaj neogotyckiej nastawy, która przypomina kapliczkę zwieńczoną krzyżem.
Na grobowcu widnieje herb Wodzickich Leliwa oraz herb Pobóg.
Ten kunsztownie zdobiony pomnik jest bez wątpienia prawdziwym dziełem sztuki.

Na tym zdjęciu dokładnie widać w centrum obydwa herby: z lewej strony - Leliwa, z prawej - Pobóg.

Bardzo łatwo tu trafić. Należy, idąc od głównego wejścia na Cmentarz Rakowicki, skręcić w pierwszą alejkę na lewo. Pomnik znajduje się przy ogrodzeniu, w niewielkiej odległości od głównego wejścia.

(Zdjęcia były robione w kwietniu 2015).

Michał Wodzicki

Poniższe zdjęcie przedstawia  portret epitafijny biskupa Michała Wodzickiego; znajduje się w Katedrze na Wawelu, pochodzi z XIX wieku.